Vacatures voor de functie van Creative Producer komen steeds vaker voorbij. Waar vacatures voor creative producers of creatief producenten vijf jaar geleden nog helemaal niet voorkwamen op Culturele vacatures, gaat het nu richting de 20 vacatures per jaar. Wat is creative producing precies, waarom is er behoefte aan en wat zijn ontwikkelingen in het werkveld? We spraken met vier professionals in de Creative Producing sector, om deze vragen te beantwoorden en een beeld te schetsen van de functie.
Verbinden op basis van waarden
In 2018, nu vijf jaar geleden, startte de master DAS Creative Producing, onderdeel van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. De website van de AHK legt uit dat er in de veranderende wereld van de kunsten “behoefte [is] aan kritische producers met een duidelijke eigen visie, die voorbij bestaande structuren en disciplines denken en werken. Dit vraagt om nieuwe manieren van produceren. Om creative producers die op basis van hun visie en gedeelde waarden kunstenaars, gemeenschap en financiers verbinden.” Marijke Schaap, co-artistiek leider van de masteropleiding (ze deelt het artistiek leiderschap met Gwenoële Trapman), gaat hier verder op in. “Creatief producentschap gaat erover dat zowel je artistieke, maatschappelijke als financiële keuzes en overwegingen vanuit die ene visie gearticuleerd en ook onderbouwd worden.” Een voordeel van dit visie- of waardegedreven ondernemen is dat je weerbaarder bent wanneer er externe veranderingen plaatsvinden. Als je als doel hebt een festival te organiseren en een financier trekt zich terug, dan heb je wellicht niet meer genoeg middelen om dat specifieke festival neer te zetten; maar kun je wellicht wel op een andere manier die visie bewerkstelligen in de wereld.
Belangrijk voor de opleiding is dat studenten al actief zijn als producent – of productieleider, curator, kwartiermaker of programmamaker – in de cultuursector. Vijf aaneengesloten dagen per maand nemen ze een pauze van hun werkpraktijk en komen ze naar de hogeschool, gelegen in A-Lab in Amsterdam Noord. Maar hoe kom je erachter wat jouw visie is? Dat onderzoek je in het eerste jaar van deze pressure cooker opleiding. Marijke: “Producenten zijn gewend om de visie van de kunstenaar met wie ze werken te verwoorden, maar wij vragen: jij bent ook aan het werk in de kunstwereld, wat wil jij bewerkstelligen in de wereld, en waarom? Waarom, waarom, waarom?” Vanuit een overzicht van positionering en visie gaan de studenten daarna aan de slag met een ondernemingsplan en vervolgens met een projectplan.
Wat is een creative producer?
Voor Hidde de Vries, alumni van de master en momenteel Head of Film & Series bij Cinekid, was dat plan het opzetten van het Huiskamer Filmfestival in Friesland, vanuit de visie dat “een film pas een film is als hij gezien wordt.” Hidde benadrukt dat de functie van creative producer soms moeilijk te vatten is. “Het is een term die aan inflatie onderhevig is, het lijkt wel alsof iedereen tegenwoordig creative producer is. Soms bedoelen organisaties dat ze iemand zoeken die zowel de uitvoerende productie doet als iemand die artistiek-inhoudelijk mee kan denken, wat ook vaak voortkomt uit budgettekort.”
Ook voor Miriam den Boer Sálmon, alumni, maker en creative producer bij o.a. Stichting Muziekstraat, was het niet meteen duidelijk wat een creative producer was. “Een vriendin noemde zichzelf creative producer, en omdat wij veel van hetzelfde deden dacht ik; misschien ben ik het dan ook?” Voor Miriam lijkt het creatief producentschap op haar ervaringen als maker. “Je weet overal iets van af, staat met iedereen in contact, en bent voor veel mensen het aanspreekpunt. Belangrijk voor een creative producer is wel dat je onderdelen kunt uitbesteden, in plaats van zelf alles te doen vanuit een ‘alle hens aan dek’-mentaliteit.” Christine Cornwell, creative producer (of creative connector) en masterstudent aan de opleiding Arts and Cultural Enterprise aan Central Saint Martins in Londen, herkent deze houding: “De valkuil van de creatief producent is dat het gemakkelijk is om betrokken te raken bij en verantwoordelijk te zijn voor alle lagen van een project, terwijl je eigenlijk het verbindingspunt zou moeten zijn tussen de artistiek directeur en de facilitering van het project. Om deze valkuil te vermijden is het bleangrijk om eerst de behoeften en uitdagingen van het project te begrijpen. De taak van creative producers is niet puur organisatorisch of probleemoplossend, maar ook niet puur artistiek en dromen: het zit een beetje in het midden. Creative entrepreneur zou ook een passende naam zijn; want je moet creatief denken en ondernemen, zowel qua budget en tijd maar ook cultureel inhoudelijk.” Die behoefte aan ondernemende en zakelijk onderlegde producenten was een van de redenen om de DAS master op te richten.
“De valkuil van de creatief producent is dat het gemakkelijk is om betrokken te raken bij en verantwoordelijk te zijn voor alle lagen van een project, terwijl je eigenlijk het verbindingspunt zou moeten zijn tussen de artistiek directeur en de facilitering van het project.”
Roep om zakelijk en ondernemend talent in kunstwereld
Hoewel je bij de term creative producer misschien niet meteen aan de zakelijke of ondernemende kant van het werk denkt, is dit wel een essentiële factor binnen het vak. De oorsprong van de masteropleiding ligt dan ook bij bezuinigingen in de cultuursector in 2011. “De observatie was dat er een groot gebrek was aan zakelijk talent in de kunsten, en er was eigenlijk geen opleiding in Nederland die daartoe opleidde,” vertelt Marijke. “Die roep vanuit de kunstwereld om meer zakelijke professionals, en de roep uit de politiek om meer ondernemend te worden kwam op dat moment samen.” Na een grootschalig onderzoek in het buitenland – de VS, maar ook Engeland en Turkije – werd duidelijk dat financieel gedreven ondernemingen meestal geen duurzame kunstpraktijk ontwikkelden. Marijke: “Onze conclusie was dat waardegedreven praktijken, projecten met een heldere visie, veel duurzamer bleken te zijn.” Hoewel er altijd financiële middelen nodig zijn voor een project, is dat niet het startpunt voor de opleiding, meer een onderdeel van het proces. Miriam kreeg vanuit het werkveld veel positieve reacties toen ze de master besloot te gaan doen, onder meer door het financiële aspect. “Er was interesse in zowel het onderzoek naar maatschappelijke vraagstukken en visievorming, omdat dat veel tijd en inzet vergt, als behoefte aan praktische informatie zoals fondsenstructuur en budgetteren.”
“De roep vanuit de kunstwereld om meer zakelijke professionals en de roep uit de politiek om meer ondernemend te worden kwamen op dat moment samen.”
De master Creative Producing combineert vijf theoretische leerlijnen (kunst en bedrijfskunde, kunst en management, kunst en dekolonisatie, kunst en de wereld & kunst en recht) met het idee van peer learning: studenten leggen hun ontwikkelvragen neer bij medestudenten. Eén keer per maand vind de lezingenserie Producing the Future plaats, met sprekers als kunstenaars, filosofen, wetenschappers, producenten en activisten die een vooruitstrevende rol spelen binnen het huidige discours over de kunsten, media en samenleving.
Het vinden en onderhouden van een gemeenschap
‘Gemeenschap’ is een sleutelwoord binnen de opleiding. Marijke: “Kunstprojecten gaan niet alleen over die ene kunstenaar die iets wil vertellen, het gaat ook over de gemeenschap die vanuit overeenkomstige waarden onderdeel is, of wil zijn, van het proces om tot kunstuitingen te komen. Het vinden en onderhouden van een gemeenschap speelt nog steeds een prominente rol in het werk van Hidde. “Het is echt iets anders dan bijvoorbeeld een doelgroep, dat is meer zenden; een gemeenschap laat je ook toe in iets wat je aan het doen bent, waardoor het – hopelijk – meer aansluit.” Als voorbeeld noemt hij de verhuizing van Cinekid van het Westergasterrein naar de Pathé in Amsterdam Noord. “Gemeenschap is niet: dit is voor de gemeenschap en we wachten of ze komen, maar dat je projecten juist naar de gemeenschap toe brengt. Cinekid is bewust in een multiplex bioscoop gaan zitten om een nieuwe groep mensen te bereiken, die toevallig ter plekke langs komen lopen en dan ontdekken dat Cinekid plaatsvindt. Juist door de omgeving te veranderen waar je dingen vertoont of laat plaatsvinden, kun je bepaalde gemeenschappen trekken.”
“Gemeenschap is niet: dit is voor de gemeenschap en we wachten of ze komen, maar dat je projecten juist naar de gemeenschap toe brengt.”
Bij het vinden van een gemeenschap stelt Christine zichzelf de volgende vragen: “Wie wordt er geraakt door jouw werk? Met wie probeer je contact te maken?” Hoewel sommige kunstenaars misschien een slechte associatie hebben met branding en marketing, stelt Christine dat het uitdragen van een boodschap of verhaal rond kunst niet betekent dat de essentie verdwijnt – integendeel. “Kunst gaat over expressie. Dat je die moet verwoorden of verantwoorden naar een publiek betekent niet dat die expressie verdwijnt; het betekent dat je jouw boodschap begint te definiëren – iets waar moed en kwetsbaarheid voor nodig is – en dat is niet negatief. De rol van de creative producer in dit proces is het ondersteunen van die visie.”
Waar komt de vraag vandaan?
Aan visie- en waardegedreven producenten, die nieuwe gemeenschappen creëren en nieuwe verbindingen leggen, of kunstenaars op een andere manier inzetten in de maatschappij, is steeds meer behoefte, merkt ook Hidde. “Vanuit de overheid zie je dat er bepaalde domeinen met elkaar in verbinding moeten raken; een creative producer is daar perfect voor, omdat die verbinding probeertte zoeken tussen maker en gemeenschap.” Ook de verantwoording van een artistiek of cultureel project tegenover de maatschappij speelt daarbij een rol. Miriam: “Ik denk dat er veel vraag is naar personen die in verbinding staan met een heleboel facetten en mensen en organisaties. Voor de verantwoording van een project, naar de maatschappij of naar fondsen, zijn mensen nodig die weten wat er op politiek vlak speelt, wat er in een gemeenschap speelt, of die weten waar ze die mensen kunnen vinden die daarin verankerd zijn.” Zeker in een politiek klimaat waar overheidsfinanciering voor kunst minder vanzelfsprekend is, is het vinden en verbinden van middelen en mensen belangrijk. Marijke: “Het is noodzaak om niet louter afhankelijk te zijn van de politiek. Ergens moeten we het onszelf gaan gunnen dat we ook nieuwe manieren van middelenwerving gaan ontwikkelen.”
“Het is noodzaak om niet louter afhankelijk te zijn van de politiek. Ergens moeten we het onszelf gaan gunnen dat we ook nieuwe manieren van middelenwerving gaan ontwikkelen.”
Christine merkt ook een groeiende behoefte om andere manieren van financiering te vinden. “Hoe kunnen we bepaalde evenementen ondersteunen als podia minder geld hebben? Het is hard nodig om nieuwe manieren van financiering te vinden en onafhankelijker te zijn.” Zelf merkt ze vooral dat nieuwe makers moeite hebben om ondersteuning te vinden, omdat ze nog geen structuren om zich heen hebben. “Het zijn individuen die iets proberen op te zetten, maar niet weten hoe.” Ze vergelijkt de situatie met Amerika, waar kunstenaars meer afhankelijk zijn van particuliere financiering. “Dit is zeker niet de meest ideale situatie, maar het is wel belangrijk om te weten hoe je jezelf kunt presenteren, hoe je geïnteresseerden – ook buiten de kunstwereld – kunt laten zien wat je doet. Niet alle landen hebben dezelfde financieringsstructuur, maar alle creative producers worstelen met het veranderende financiële landschap.”
Peer learning
Deze worstelingen kan Christine gelukkig delen met haar studiegenoten, aan de masteropleiding Arts and Cultural Enterprise. “Hoe kunnen we samen leren in plaats van alleen? Een van de belangrijkste redenen om zo’n studie te doen is dat je gelijkgestemden ontmoet met wie je je hele leven zult samenwerken.” Miriam beaamt dat: “Het stelde me gerust dat iedereen tegen dezelfde dingen aanloopt; dat heeft me laten realiseren dat overal een oplossing voor is. Je leert ook zoveel van elkaar, ook omdat iedereen uit een andere hoek komt: van films en festivals tot dans of beeldende kunst. Via via leer je weer mensen kennen; dat netwerk is gewoon heel nuttig.” Als Hidde terugdenkt aan zijn tijd bij de opleiding, moet hij meteen denken aan de kritische discussies. “Het was heel waardevol om op het scherpst van de snede te discussiëren over onderwerpen als diversiteit en inclusie. In mijn huidige werk neem ik nog steeds beslissingen die daaraan relateren. Maar ook concrete dingen: hoe is het culturele veld in Nederland georganiseerd, wat zijn BIS instellingen, wat zijn fondsen? Door alles in kaart te brengen en met elkaar te bespreken en bevragen leer je ontzettend veel.”
Marijke: “Mijn plezier in dit werk is dat we zo’n bijzondere groep aan mensen bij elkaar hebben gebracht, die committed zijn om dat met elkaar te doen, te investeren in elkaar.” De masteropleiding heeft in de afgelopen vijf jaar nieuwe competenties en een beroepsprofiel ontwikkeld voor de creative producer. “Zo kunnen we een diploma geven dat ook echt resoneert met de behoefte in de werkpraktijk en samenleving.” Voor de komende vijf jaar hoopt Marijke te bouwen aan samenwerking en kennisuitwisseling. “We willen ons netwerk uitbreiden; nog meer contact leggen met het werkveld en organisaties. De opleiding verandert eigenlijk iedere dag een klein beetje, omdat de wereld iedere dag verandert. Als je actueel onderwijs wilt geven, verander je daarin mee.”
“De opleiding verandert eigenlijk iedere dag een klein beetje, omdat de wereld iedere dag verandert. Als je actueel onderwijs wilt geven, verander je daarin mee.”
Samenvattend zijn creative producers dus producenten waarbij visie en bijbehorende waarden centraal staan, vanuit waar ze wederkerige relaties bouwen en onderhouden tussen kunstenaars, gemeenschappen en financiers. Alle “stakeholders” zijn daarbij betrokken bij het proces; het project wordt midden in de samenleving geplaatst. De creative producer is een veelzijdig bemiddelaar die nieuwe onderlinge verbanden creëert, waardoor de traditionele hiërarchie verschuift. Hoewel de rollen van kunstenaar, producent, financier en publiek nog steeds bestaan, verhouden ze zich meer horizontaal tot elkaar. En in een veranderende cultuursector verandert de rol van creative producer – dan wel creative connector of creative entrepreneur – gewoon mee.
| Vanaf januari 2024 zijn de inschrijvingen voor de master DAS Creative Producing voor het nieuwe academische jaar geopend. Meer informatie > |
Marijke Schaap is verbonden aan de DAS Graduate Creative Producing als co-artistiek leider, mede-oprichter, coach en stafdocent. Daarnaast is ze bestuurslid bij o.a. Kompagnie Kistemaker en Club Lam en zelfstandig vertrouwenspersoon.
Hidde de Vries is Head of Film & Series bij Cinekid en eigenaar van Kapitein Kort. Daarnaast zit hij regelmatig in adviescommissies. Van 2018 tot 2020 volgde hij de DAS Graduate Creative Producing opleiding aan de AHK.
Miriam den Boer Salmón is violist, viooldocent en creative producer, onder andere voor Stichting De Muziekstraat. Van 2021 tot 2023 volgde ze de DAS Graduate Creative Producing opleiding aan de AHK.
Christine Cornwell is interdisciplinair creative connector voor diverse organisaties, zoals Artbreak en Incubator (Codarts), en medeoprichter van Music for Anyone en Book of Premonitions. Daarnaast werkt ze bij het Codarts lectoraat van Incultural Music en volgt ze de master Arts and Cultural Enterprise aan Central Saint Martins in Londen.