Recent onderzoek door CODART, het internationale netwerk voor conservatoren Nederlandse en Vlaamse kunst, laat zien dat de rol van de kunstconservator de laatste decennia ingrijpend is veranderd. De taak van de kunstconservator verschuift steeds meer van hoeder van de collectie en onderzoeker in de richting van netwerker en verhalenverteller. Hoewel de basis van het vak niet wezenlijk is veranderd, is de wijze waarop conservatoren hun werk moeten doen dat wel.

Conservatoren blijken verder een cruciale rol te kunnen vervullen op het gebied van verandering en innovaties binnen musea. De resultaten van het onderzoek worden vandaag bekendgemaakt tijdens een symposium naar aanleiding van het 25-jarig jubileum van CODART. Niet eerder is dit ‘19de-eeuwse vak’ zo diepgravend onderzocht.

Wat is de rol – en wat is de waarde – van de conservator van Nederlandse en Vlaamse kunst in het museum van vandaag? En hoe ziet de toekomst eruit? Het waren de hamvragen voor het uitgebreide onderzoek dat CODART naar aanleiding van haar 25-jarig jubileum heeft laten uitvoeren door een extern onderzoeksbureau. De focus van het onderzoek is de kunstconservator Nederlandse en Vlaamse kunst van voor 1800, de ledengroep van CODART, maar de uitkomsten kunnen ook gelden voor conservatoren met andere specialisaties. Op basis van kwantitatieve en kwalitatieve data analyseerde het bureau de veranderingen in de wereld van de musea en de rol van de kunstconservator, met name nationaal en waar mogelijk internationaal. Het leidde tot een aantal conclusies en aanbevelingen, die de basis vormen voor vervolgdiscussies en onderzoek.

Maartje Beekman, directeur CODART:
“Als internationaal netwerk van conservatoren Nederlandse en Vlaamse kunst van voor 1800 heeft de ontwikkeling van het vak van conservator onze voortdurende aandacht. Wij hebben ons 25-jarig jubileum aangegrepen om de huidige staat van het beroep in kaart te brengen en een doorkijkje te geven naar de toekomst. Het onderzoek laat zien hoe cruciaal de rol van conservator is in een museum, maar ook dat het van groot belang is om de kerntaken goed in het oog te houden. Wij zien het breed bekend maken van het belang van deze museumprofessionals dan ook als een belangrijke missie.”

Verander(en)de context
We leven in een wereld van snelle veranderingen waarin musea voortdurend voor nieuwe uitdagingen staan. Musea zijn niet langer alleen maar plekken om te conserveren en te beheren, maar spelen een steeds belangrijkere rol in de samenleving. Het zijn plekken waar verhalen worden verteld, plekken voor reflectie, voor het uitwisselen van meningen en ervaringen, en voor onderzoeken. Kortom, musea veranderen voortdurend, net als de buitenwereld. Ze spelen ook een belangrijke rol als instellingen die accurate informatie verstrekken. De conservator staat centraal in dat proces van kennis verzamelen en verspreiden.

Verander(en)de rol
Tegelijkertijd is de functie van kunstconservator de laatste decennia enorm veranderd. Zo speelt de relatie met het publiek tegenwoordig een prominentere rol in het museumbeleid en is er een trend richting meer samenwerking met andere disciplines en organisaties, wat van grote invloed is op (de perceptie van) de rol van de conservator. Netwerken en het vertellen van relevante verhalen zijn vaardigheden die steeds belangrijker lijken te worden. De hedendaagse kunstconservator moet met andere woorden over een meer divers scala aan professionele vaardigheden beschikken dan in het verleden. Die verbreding van het takenpakket leidt onvermijdelijk tot een verschuiving van de focus, wat ten koste kan gaan van de kerntaak, namelijk de ontwikkeling van kennis door onderzoek naar en het beheer van kunstcollecties.

Cruciale rol bij innovaties
Conservatoren zijn als geen ander in staat om vanuit de collectie verbanden te leggen met wat er in de samenleving speelt en het verhaal van de collectie vanuit maatschappelijk perspectief te vertellen. Deze unieke positie maakt dat ze een cruciale rol kunnen spelen op het gebied van verandering en innovaties binnen musea, bijvoorbeeld door het opzetten van nieuwe samenwerkingsverbanden en het ontdekken van nieuwe contexten.

Stof tot nadenken
De bovengenoemde ontwikkelingen leiden tot belangrijke vervolgvragen en aanbevelingen waar zowel de opleidingen als de musea zelf mee aan de slag moeten. Hoe ontwikkel je bijvoorbeeld een goede opleiding die goed aansluit bij het werk in het vakgebied? Hoe ga je om met zaken als ervaring opdoen, samenwerken en netwerken, en het ontwikkelen van expertise? En hoe kun je alle activiteiten en verwachtingen in goede banen leiden?

Symposium
Om de verander(en)de rol van de kunstconservator te agenderen en met de aanbevelingen uit het onderzoek aan de slag te gaan, organiseert CODART onder de noemer De kunstconservator van de toekomst een internationaal symposium. Naast een presentatie van de voornaamste onderzoeksresultaten door CODART-directeur Maartje Beekman gaan conservatoren en andere museumprofessionals in paneldiscussies met elkaar in gesprek over een aantal relevante thema’s. Na afloop wordt het onderzoeksverslag samen met het CODART-jubileummagazine gepresenteerd en overhandigd aan vertegenwoordigers van de Nederlandse en Vlaamse regeringen. Aan het symposium nemen 180 professionals uit binnen- en buitenland deel. Het symposium wordt geopend door auteur Will Gompertz en afgesloten door auteur en journalist Warda El-Kaddouri.

Over CODART
CODART is het internationale netwerk voor conservatoren Nederlandse en Vlaamse kunst. Met meer dan 700 leden wereldwijd brengt CODART een grote groep specialisten samen en draagt zo bij aan de internationale kennisuitwisseling, de zorg voor ons gezamenlijke erfgoed en het realiseren van tentoonstellings- en onderzoeksprojecten op het gebied van Vlaamse en Nederlandse kunst vanaf de 15de tot de 19de eeuw. In 2019 publiceerde CODART – in samenwerking met haar leden en het bredere publiek – de CODART Canon, een overzicht van de 100 meesterwerken uit de Vlaamse en Nederlandse kunst van voor 1800. Meer informatie hierover is terug te vinden op canon.codart.nl.

Lees meer: CODART (06-10-2023)