Culturele vacatures

Van vrijmibo naar dido: de veranderende werkweek

Eerder dit jaar kwam het softwarebedrijf AFAS met een opmerkelijk bericht: vanaf 1 januari 2025 voert het bedrijf een vierdaagse werkweek in – te weten maandag tot en met donderdag – voor al zijn werknemers, met behoud van een fulltime salaris. Dit geldt óók voor medewerkers die daarvoor al vier dagen werkten: zij gaan er dus in de toekomst financieel aanzienlijk op vooruit en hoeven daar in principe niets extra’s voor te doen. Waarom kiest AFAS hiervoor, en wat zegt een dergelijk besluit over de toekomst van de Nederlandse werkweek?

Een van de belangrijkste redenen voor het besluit van AFAS lijkt te zijn dat het bedrijf met zulke aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden waarschijnlijk gemakkelijker werknemers zal aantrekken en behouden, wat met het oog op de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt geen gekke strategie is. Daarnaast is deze ontwikkeling ook exemplarisch voor een patroon dat de afgelopen jaren, met name sinds de coronapandemie, zichtbaar is geworden op de Nederlandse arbeidsmarkt: de dido-economie. In dit blog nemen wij dit fenomeen onder de loep en onderzoeken we wat dit betekent voor hoe de standaard werkweek in Nederland er in de toekomst vermoedelijk uit gaat zien.

Een dagje minder
De vraag of het, zestig jaar nadat de vijfdaagse werkweek landelijk werd ingevoerd, binnenkort misschien tijd wordt voor een landelijke vierdaagse werkweek, steekt tegenwoordig steeds vaker de kop op. Er zijn zelfs al vakbonden, zoals de FNV en CNV, die in de komende cao-onderhandelingen afspraken willen maken over het vastleggen van de vierdaagse werkweek. Je kunt je dan ook afvragen waarom niet meer bedrijven nu al in de voetsporen van AFAS zouden treden. Zouden we als maatschappij niet allemaal gebaat zijn bij een kortere werkweek, met meer vrije tijd? De meesten van ons zullen dat absoluut wel zien zitten, met name de jongere Generation Z (Gen Z), voor wie naar eigen zeggen vrije tijd, of ten minste tijd die niet aan werken wordt besteed, heel belangrijk is. Ook de vakbonden zien klaarblijkelijk het voordeel van de vierdaagse werkweek in.

Toch zal het volgens experts zo’n vaart niet lopen. De vierdaagse werkweek is geen one size fits all-situatie en lijkt vooralsnog niet verenigbaar met alle sectoren. Waar het in de automatiseringssector, waartoe ook AFAS behoort, gemakkelijker mogelijk is om wat er eventueel minder door werknemers wordt gewerkt op te vangen met AI en andere vormen van automatisering, is dit in veel andere sectoren een stuk minder gemakkelijk of zelfs ronduit onmogelijk. Veel praktisch werk kan gewoonweg niet op eenzelfde manier geautomatiseerd worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de bouw en de zorg, maar ook in bijvoorbeeld bij een organisatie als onze eigen Verkadefabriek, waar het kantoor van Culturele vacatures is gehuisvest, kunnen de deuren niet zomaar een dag per week sluiten om werknemers een dag vrij te geven zonder verlies van omzet. De boel valt nu eenmaal stil wanneer er niemand op locatie aanwezig is.

Nederland: parttime-paradijs
Wel is Nederland al lange tijd een echte parttime-economie: zo’n 45 procent van de Nederlandse werknemers werkt tegenwoordig deeltijds. De Nederlandse werkweek bevat gemiddeld 32 uur en is een stuk korter dan het Europese gemiddelde. Een goede work-life balance is voor de Nederlander steeds belangrijker geworden, en dus werken mensen niet graag meer fulltime. Hand in hand met deze ontwikkeling gaat het feit dat werknemers, met name vanwege de coronapandemie, steeds meer vanuit huis zijn gaan werken. Het thuiswerken beviel velen zo goed dat ze niet meer terug willen naar de oude situatie. Zodoende is de mogelijkheid om thuis te werken in veel gevallen zelfs een belangrijke arbeidsvoorwaarde geworden. Ook in de vacatures die op de website van Culturele vacatures worden gepubliceerd zien wij dat hierover bij het aanbod tegenwoordig vaker wel dan niet een regeltje is opgenomen.

Daarnaast zijn ook al lange tijd verreweg de meeste aangeboden vacatures op parttimebasis. Hoewel het natuurlijk onvermijdelijk is dat je wanneer je 32 of 36 uur werkt minder verdient dan met een 40-urige werkweek (tenzij je volgend jaar bij AFAS aan de slag zou gaan, natuurlijk) bestaat er toch een kans dat je per dag méér verdient als je vier dagen werkt. Dit hangt onder andere af van de belastingschaal waarin je je bevindt. Ook kan het zijn dat je recht hebt op (meer) toeslagen. Dus hoewel parttime werken aan de eindstreep niet voordeliger is, kunnen er wel voordelen aan zitten. Dit verklaart mogelijk ook deels de populariteit van het parttime werken in Nederland.

Dido-economie
Bij deze populariteit komt vanzelfsprekend ook kijken dat werknemers bepaalde dagen in de week vrij hebben. In de afgelopen jaren is ook daarin een patroon duidelijk geworden, namelijk dat mensen veelal de voorkeur geven aan de maandag of vrijdag als vrije dag, om zo een langer weekend te hebben. Ook de woensdag is een populaire vrije dag, met name voor diegenen met schoolgaande kinderen, maar ook omdat het de werkweek mooi doormidden breekt. De dagen die overblijven, de dinsdag en donderdag, zijn daardoor automatisch de meest populaire werk- en kantoordagen.

Dit fenomeen wordt ook wel de ‘dido-economie’ genoemd, en heeft ook gevolgen voor verkeersdrukte op de weg en in het openbaar vervoer op deze dagen evenals voor de bezetting van kantoorpanden. Veel kantoren worden tegenwoordig een deel van de week onderbenut of staan zelfs praktisch leeg, omdat er op bepaalde dagen niemand op kantoor is. Dit zijn problematische ontwikkelingen waarop volgens experts door werkgevers gereageerd zou moeten worden door duidelijke afspraken te maken over welke dagen ze graag willen dat werknemers naar kantoor komen. Ze kunnen er bijvoorbeeld iets tegenover te stellen om die dagen aantrekkelijkere kantoor- en werkdagen te maken, zoals het bieden van meer reiskostenvergoeding, korting te geven op lunch in de kantine, of door bijvoorbeeld teamactiviteiten te organiseren. Onderzoek wijst uit dat dit momenteel nog niet voldoende gedaan wordt, mede omdat werkgevers in een krappe arbeidsmarkt bang zijn werknemers af te schrikken door bepaalde eisen of voorwaarden te stellen aan het thuiswerken en parttime werken, of om als ouderwets te worden gezien.

Maar als het op dinsdag en donderdag zo druk is op de weg, waarom kiezen werknemers er dan zelf niet voor om op andere dagen (op kantoor) te werken en zo de verkeersdrukte te vermijden? In de praktijk blijkt dit lastig, omdat nog steeds het grootste aantal werknemers op dinsdagen en donderdagen aanwezig is, en het dus het meest logisch is om dan óók naar kantoor te gaan. Niet alleen omdat dat dan de dagen zijn waarop veel vergaderingen worden gepland, maar ook omdat niemand natuurlijk wil commuten om vervolgens in z’n eentje op kantoor te zitten. Werknemers willen dat het nut heeft om naar kantoor te komen. Vooralsnog houdt het probleem zichzelf dus in stand.

Vrije vrijdag
Een ding is zeker: de vrijdag zal niet gauw een verplichte of zelfs populairdere werkdag worden. Al vóór de cononapandemie was vrijdag een dag waarop veel mensen out of office waren, en werd het om verschillende redenen gezien als een minder productieve werkdag. Onderzoek laat zien dat de laatste vergaderingen van de week veelal op donderdag worden gepland, terwijl er op vrijdag alleen nog zaken worden afgerond voor het weekend. Grote nieuwe projecten worden zelden opgestart op vrijdag.

Bij Culturele vacatures merken we zelf ook al geruime tijd aan het bezoek aan en gebruik van de site dat de vrijdag steeds minder een werkdag aan het worden is in Nederland. Het bezoek aan de site is lager dan maandag tot en met donderdag, en er worden op vrijdag minder nieuwe vacatures opgegeven dan op de eerste vier dagen van de week. We zien ook dat er op onze dagelijkse mailing meer out-of-office-berichten terugkomen dan op andere werkdagen. Alles bij elkaar vormde dat de reden voor de recente beslissing om op vrijdagen geen vacatures meer te publiceren.

De vrijdag is natuurlijk ook vaak de dag waarop werkgerelateerde sociale activiteiten worden gepland, zoals uitjes, en natuurlijk de welbekende ‘vrijmibo’. Opvallend is wel dat de veranderingen in de standaard werkweek in Nederland ook terug te zien zijn in het feit dat er op bepaalde plekken, bijvoorbeeld op de Amsterdamse Zuidas, in plaats van een vrijmibo tegenwoordig een ‘domibo’ wordt georganiseerd. Dit omdat veel mensen op vrijdag vrij zijn en daarom nooit aanwezig konden zijn bij deze typische team-bonding activiteit, maar ook omdat velen toch al de verwachting hebben op vrijdag minder productief te zullen zijn, waardoor het minder erg is als je eens een glaasje teveel drinkt op een weekavond.

Al met al lijkt het er dus op dat het niet eens zo’n heel vreemd idee is dat de vrijdag in de toekomst voor velen officieel bij het weekend zal gaan horen en dat, voor zover mogelijk, misschien wel meer bedrijven zullen gaan kiezen voor een vierdaagse werkweek. Of wij dit nog gaan meemaken voordat we aan ons welverdiende pensioen beginnen, dat blijft vooralsnog de vraag.

Bronnen:

 

Tekst: Myrthe Huijts, Culturele vacatures
Datum: 07/11/2024