Nieuwe beroepen: Community Manager & Community Librarian (2)

Stichting Babel ’s-Hertogenbosch e.o. (foto: J. Stas-Schuffel)

Culturele vacatures bestaat inmiddels al meer dan tien jaar. Af en toe wordt er op onze vacaturesite geworven voor functies die in de beginjaren nog helemaal niet bestonden: zo zijn de Community Manager en de Community Librarian ‘newbees’ bij ons. Hoewel ze in naam op elkaar lijken, zijn het wezenlijk andere functies. Het belangrijkste verschil zit ’m in de community. Waar die bij de Community Manager een online community betreft, gaat het bij de Community Librarian om een real-life-community. In ons vorige blog bespraken we de Community Manager; in deel 2 van dit tweeluik nemen we de Community Librarian onder de loep.

Community Librarian
De Community Librarian is dus geen Community Manager die zich bezighoudt met de online community van een bibliotheek. Hij of zij houdt zich juist bezig met een ander soort community, namelijk met mensen van vlees en bloed, in persoon aanwezig, in de lokale omgeving. Community Librarian is een nieuw beroep ontstaan vanuit de ‘bibliotheek nieuwe stijl’. Of misschien beter gezegd: een herdefiniëring van het beroep ‘bibliothecaris’ nu de rol van de bibliotheek is veranderd.

De bibliotheek heeft zich de laatste jaren van ‘boeken-uitleeninstituut getransformeerd tot een brede maatschappelijke bibliotheek. Dit wordt ook wel eens geschetst als een ontwikkeling ‘van uitleenfabriek naar informatiemakelaar. Dat wil zeggen dat niet meer het boek (en het uitlenen van boeken), maar het vraagstuk tegenwoordig het uitgangspunt is. De bibliotheek wil een instituut zijn waar de persoonlijke ontwikkeling van mensen en de ontwikkeling van de samenleving centraal staan. Het gaat om het toegankelijk maken van kennis en het mogelijk maken van kennisdeling.

Daar sta je dan als traditioneel opgeleide bibliothecaris! Want zo’n nieuw concept van de bibliotheek vraagt natuurlijk om andere en nieuwe competenties van de bibliothecaris. De bibliothecaris van nu moet niet alleen mensen kunnen informeren, maar ze ook inspireren en met elkaar in verbinding brengen om ontmoetingen en debat mogelijk te maken. Een nieuw vak, waarin netwerken een belangrijke rol speelt.

If libraries aren’t about books, what are they about?

Dit nieuwe bibliotheek- en bibliothecarisconcept is bedacht door de Amerikaanse bibliotheekinnovator David Lankes. Lankes schreef drie belangrijke boeken over vernieuwing in de bibliotheeksector: The Atlas of New Librarianship (2011), Expect More: demanding better libraries for today’s complex world (2012) en The New Librarianship Field Guide (2016).

Lankes constateerde dat in de huidige informatiemaatschappij de noodzaak van bibliotheken betwijfeld werd. “In an ever more digital and connected world do we still need places of books in our towns, colleges or schools? If libraries aren’t about books, what are they about?” In The Atlas of New Librarianship beschrijft David Lankes een nieuwe rol voor de bibliotheek, die niet gebaseerd is op boeken en andere informatiedragers, maar op kennis en leren. De bibliotheek – in feite dus de bibliothecaris – kan (en moet) in zijn ogen een rol spelen om de maatschappij te verbeteren door het faciliteren van kenniscreatie in community’s. Met een community wordt een ‘gemeenschap’ bedoeld: een groep van mensen die iets gemeenschappelijks deelt, zoals hun woonplaats, interesse of belang. Fundamenteel in Lankes’ visie is het concept dat kennis wordt gecreëerd via een gesprek. Nieuwe bibliothecarissen moeten hun werk benaderen als gespreksleiders: de gesprekken in hun community’s verrijken, vastleggen, opslaan en verspreiden. Lankes wil dat een bibliothecaris actief de dialoog zoekt door naar de gesprekken die in zijn werkgebied plaatsvinden toe te gaan. Het is voor een bibliothecaris dus niet langer voldoende om achter een bureau te wachten om iemand van dienst te kunnen zijn. De focus is verschoven van collecties en diensten naar community’s en communicatie. Het collectioneren, ordenen en ontsluiten van boeken en andere informatiedrages is niet het doel, maar een middel om kenniscreatie vooruit te helpen. De bibliotheek is zo een Community Library geworden; en de bibliothecaris een Community Librarian.

Stichting Babel ’s-Hertogenbosch e.o. (foto: J. Stas-Schuffel)

Hoe krijgt dit in de praktijk dan vorm?
In principe bestaat het werk uit twee delen: het werk ‘in het veld’ met en in community’s, en daarnaast taken op de bibliotheekvloer zoals uitleen, klanten informeren over de collectie en adviseren. Het traditionele bibliotheekwerk blijft dus wel een rol spelen.

Wat betreft het nieuwe deel: de Community Librarian en de leden van een community werken hierbij samen. De community’s kunnen al bestaande groepen mensen zijn, zoals een leesclub of ouderennetwerk, maar ook mensen die elkaar niet kennen maar wel een gemeenschappelijk belang of doel hebben en door de Community Librarian bij elkaar gebracht worden, zoals jonge ouders, ondernemers, schrijvers et cetera. Het kunnen zowel tijdelijke als blijvende community’s zijn. De Community Librarian vervult een proactieve rol in het verschaffen van toegang tot informatie (in de breedste zin van het woord). Daarvoor is het belangrijk dat hij goed op de hoogte is van de producten en diensten van de bibliotheek waarvoor hij werkt, en dat hij de community én betrokken organisaties en stakeholders goed kent. Door gesprekken te voeren kan hij verbindingen leggen tussen de collectie en actuele gebeurtenissen en thema’s die in de (lokale) gemeenschap spelen. Hij legt contact met (nieuwe) partners uit het netwerk van de bibliotheek en neemt initiatief tot gezamenlijke activiteiten. Hij zoekt actief naar ‘kennisdragers’ (mensen die beschikken over specialistische kennis of een specifiek talent hebben) en nodigt hen uit om hun kennis via het (virtuele) bibliotheekpodium te delen met anderen.

Een praktijkvoorbeeld uit het Beroeps- en opleidingsprofiel van Cubiss:

“Community Librarian Pim organiseerde in de aanloop naar de verkiezingen een middag over het thema ‘democratie’. Enkele inspirerende sprekers hielden een lezing en vervolgens gingen de bezoekers in discussie met de sprekers en met elkaar in een ‘Lagerhuis-achtige’ setting. Lokale politici waren aanwezig om feedback te geven. Het virtuele discussieplatform van De Bibliotheek bood vervolgens de mogelijkheid om nog twee weken met elkaar verder te discussiëren. De deelnemers aan deze discussie konden via de website van De Bibliotheek meer achtergrondinformatie vinden; Pim was moderator van het discussieplatform. Voor enkele middelbare scholen was de themamiddag het startpunt van een lessenreeks over democratie. De gastsprekers verzorgden een les op de scholen; leerlingen konden voor hun eindwerkstuk gebruikmaken van de kennisbronnen die De Bibliotheek fysiek en via de website ter beschikking stelde.”

Dit voorbeeld laat zien dat de community van de Community Librarian dus ook deels een online community is of kan zijn. Daar vertoont het vak overlap met de Community Manager.

Bovenstaande schets is grotendeels gebaseerd op het Beroeps- en opleidingsprofiel van Cubiss, waarin uitvoerig de taken van de Community Librarian worden beschreven. Als provinciale ondersteuningsinstelling voor o.a. bibliotheken geeft Cubiss veel informatie over dit onderwerp: een toolkit biedt toegang tot bovengenoemd document, de longread ‘Community Librarians. De Nederlandse praktijk’ en andere bronnen. Cubiss maakte ook de documentaire Community Library: een zoektocht naar de nieuwe bibliotheek.

Opleiding
Sinds 2017 biedt Cubiss (in samenwerking met Avans-plus) een post-hbo-opleiding aan om bibliotheekmedewerkers specifiek op te leiden tot Community Librarian. De opleiding is gestoeld op de visie van David Lankes: bibliotheken worden als het middelpunt van de gemeenschap gezien, waar diverse community’s dragers zijn van de bibliotheek. De opleiding duurt ruim een jaar (1036 uur in totaal te investeren tijd) en de deelnemers moeten vooral ook in hun praktijk actief bezig kunnen zijn met de materie. In januari 2020 start er een nieuwe opleiding als er voldoende deelnemers zijn. Voor meer informatie: Marjo Frenk, m.frenk@cubiss.nl (06-20514073).

Daarnaast biedt GO opleidingen een 3-daagse cursus die bibliotheekmedewerkers in staat stelt de verschillende aspecten van de rol van Community Librarian uit te voeren.

Werving
Op onze site begon vorig jaar de term ‘Community Librarian’ op te vallen. In 2017 publiceerden we enkele vacatures waarin de term voor het eerst voorkomt, maar nog niet als officiële functienaam gehanteerd werd. In 2018 werd er drie keer een vacature voor een Community Librarian uitgezet, en in 2019 tot nu toe vijf keer (waarvan drie bij één bibliotheek, te weten Bibliotheek Venlo). Dat is dus nog niet echt vaak; het beroep staat duidelijk nog in de kinderschoenen. Bibliotheek Venlo vroeg ons tijdens de wervingsperiode de functienaam te wijzigen in ‘Community Librarian (Netwerkspecialist)’, omdat zij merkten dat alleen ‘Community Librarian’ nog niet goed opgemerkt en begrepen werd.

De functieprofielen in deze vacature-advertenties zijn herkenbaar vanuit dezelfde visie opgesteld en duidelijk gestoeld op de visie van David Lankes. Als voorbeeld citeren we een gedeelte uit het functieprofiel van de vacature bij Stichting Babel ’s-Hertogenbosch e.o. uit juli 2019:

“Je hebt een brede interesse voor kunst en cultuur, beschikt over een groot lokaal netwerk en je wilt weten wat er speelt in jouw omgeving. Je koppelt de collectie aan actuele gebeurtenissen in de lokale gemeenschap en faciliteert het gesprek, de dialoog en de uitwisseling. De collectie zet je in voor verdieping, ontwikkeling én leesplezier. Je beseft dat je onderdeel bent van een veranderende organisatie en je zet je in om het anders te gaan doen vanuit de verbinding met mensen en andere community’s. Het is mede jouw taak en missie om de community’s slimmer te maken en te versterken. Babel geeft immers toegang tot kennis door middel van boeken, gratis internet, contact met andere mensen, trainingen, lezingen en andere verrijkende activiteiten. De community librarian is een bouwer, luistert naar opinies, ontwikkelt een visie en voert de dialoog over welk onderwerp dan ook. […] Tijdens de openingstijden van de bibliotheek verricht je uitleendiensten en informeer je klanten over de materialen en overige producten en diensten.”

Stichting Babel ’s-Hertogenbosch e.o. (foto: J. Stas-Schuffel)

Community Manager & Community Librarian
Als we de twee nieuwe beroepen nu nog eens met elkaar vergelijken, dan kunnen we constateren dat beide hun ontstaan in feite aan de opkomst van het internet te danken hebben, in elk geval deels. De Community Manager is heel duidelijk een product van Web 2.0. Wat de Community Librarian betreft is het pad iets minder direct, maar de oorzaak van de behoefte aan een ‘bibliotheek nieuwe stijl’ ligt voornamelijk in de informatiemaatschappij.

We zagen dat het belangrijkste verschil tussen de functies ligt in de te benaderen community’s: online en offline. Maar dat ze zich toch ook af en toe ‘op elkaars terrein’ begeven. Begrijpelijk, want beide soorten community’s behoren tot het publiek of de doelgroep van de organisatie.

Een ander verschil dat zich opdringt, maar ook niet volledig houdbaar is, is de doelstelling van waaruit gewerkt wordt. Voor de Community Librarian is deze per definitie ideëel: de maatschappij verbeteren door haar door middel van community’s slimmer te maken. Voor de Community Manager staan marketing- en communicatiedoeleinden meestal voorop. Maar kunst en cultuur aan de man brengen kan op zich ook een ideëel doel zijn.

Tot slot zagen we dat in beide functies het aanzetten tot gesprek, discussie en debat belangrijk is. Op dat vlak maakt het ook niet uit of de community online of offline is: de essentie van een community is het met elkaar in gesprek of interactie zijn.

Hoe dan ook heeft de opkomst van het internet direct of indirect twee interessante nieuwe functies voortgebracht, die zich de komende jaren nog verder tot volwassen beroepen zullen ontwikkelen.

Tekst: Jaconelle Stas-Schuffel, Culturele vacatures
Datum: 31/10/2019