Theater gaat om emotie. Om gezamenlijk de adem inhouden, lachen, huilen en schrikken. De zwetende acteurs en actrices zien, horen, ruiken, voelen en proeven. Kortom: gebruikmaken van alle zintuigen. En dat gebeurt al eeuwen zo ongeveer onafgebroken. Maar 2020 vormt een bijzondere bladzijde in de lange geschiedenis van live theater, het was een jaar vol diepte- en hoogtepunten. In maart kwam de cultuursector krakend en piepend tot stilstand door COVID-19.
Met horten en stoten kwam de theaterkaravaan het restant van 2020 door: voorstellingen voor max. 60 mensen, voor max. 30 mensen (op een aantal uitzonderingen na… Of nee, toch niet), voor helemaal niemand. Binnen, buiten en online, online, online. Alles en iedereen ging digitaal. Op tv- en laptopschermen werd gekeken naar alles wat de cultuursector te bieden had. Dat was voor theater vaak lastiger dan voor veel andere kunstvormen. Immers, van dat ruiken, voelen en proeven bleef weinig meer over. En ook de gezamenlijkheid was moeilijker te realiseren op afstand.
Sommige theaters en theatergezelschappen kozen er daarom voor om de activiteiten nog even uit te stellen. Anderen gingen juist op zoek naar de vernieuwing en zetten vol in op de online mogelijkheden. In die laatste groep horen ook Rietveld Theater (Delft) en Noord Nederlands Theater (NNT)/ Club Guy & Roni (Groningen). Zij verlegden hun focus al in maart naar online programmering – met succes! We spraken Steven de Laet (technicus/programmeur Rietveld Theater) en Harmen van der Hoek (zakelijk directeur NNT en Club Guy & Roni) over de (on)mogelijkheden van online theater en de toekomst van de sector.
Het Rietveld Thuis Theater: de theaterzaal als studio
Steven de Laet: “Ondanks corona gaat het relatief goed met het Rietveld Theater. Wij zijn in de gelukkige omstandigheid dat we nagenoeg geen overheadkosten hebben, omdat we veelal met vrijwilligers en zzp’ers werken. Dus financieel is het met wat steun goed te doen.
Los daarvan hebben we het online streamen volledig omarmt, al in de allereerste lockdown. We wilden de artiesten blijven steunen. Dat deden we niet alleen met livestreams, maar ook met professionele theaterregistraties. Die registraties waren weer ontzettend handig voor impresariaten, die de opnamen online aan hun afnemers – boekers en programmeurs – konden aanbieden. En ook voor de artiesten was het voordelig: ze mochten gratis gebruikmaken van onze faciliteiten en zeventig procent van de ticketinkomsten was voor hen.
Tegelijkertijd vergrootten wij ons bereik en konden we ons online platform en onze kennis over online theater verder ontwikkelen. Met vallen en opstaan hebben we een heleboel geleerd. We hebben bijvoorbeeld geen airconditioning in onze zalen, waardoor op hete zomerdagen onze apparatuur nog wel eens uitviel. Dat soort dingen gaan nu niet meer fout.
Het ‘Thuis Theater’ is nu alles wat het Rietveld is. Onze theaterzaal is omgebouwd tot studio, waar ook ruimte is voor experiment. Zo hadden we een livestream met Spinvis, waarbij op een green screen beelden werden toegevoegd. Dat soort technieken kunnen alleen online, niet fysiek. Dus online biedt ook zeker nieuwe mogelijkheden, waarbij nieuwe kunstvormen kunnen ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan het online live concert dat Billie Eilish gaf. Het Rietveld Theater zet de online lijn in 2021 dan ook zeker door, waarbij we graag makers uitnodigen om die technische aspecten te onderzoeken en iets te maken speciaal voor op het beeldscherm.
Er gaat niks boven het fysiek beleven van theater
Desondanks gaat er niks boven het fysiek beleven van theater. Het is een heel ander gevoel om theater te ondergaan met een groep mensen in dezelfde ruimte, dan op afstand achter een beeldscherm. Dat zagen we ook terug in de ticketverkoop afgelopen jaar: op de momenten dat er weer beperkt publiek aanwezig mocht zijn in de zaal – en ook de horeca weer openging – nam de animo voor de streams duidelijk af. Ik denk dat het livestreamen van theater niet per se de toekomst is, maar op technisch vlak worden er wel deuren geopend. In die zin is het heel interessant. Maar we gaan zeker terug naar de fysieke beleving.”
Noord Nederlands Theater/ Club Guy & Roni: geen online theater
Harmen van der Hoek: “Het Nite Hotel is voortgekomen uit de wens van artistiek directeur Guy Weizman om het online platform te verkennen als medium voor de podiumkunsten. Die wens lag er al voor corona, maar kwam in maart 2020 in een stroomversnelling.
We waren destijds bezig met een enorme productie, Before/After, die op de donderdag voor de eerste corona-persconferentie in première zou gaan. De dreiging hing al in de lucht en uiteindelijk werd de voorstelling gecanceld. Eerst dachten we nog: dit is zo weer over. Maar dat bleek ijdele hoop, dus gingen we voor een online première.
Wij wilden voor de première de gehele theaterervaring geven, maar dan online. Dus met interactie, nagesprek en bar. In een paar weken tijd werd het concept uitgedacht en na nog eens zo’n vier weken was het helemaal opgebouwd. Zonder corona was het Nite Hotel er nu dus waarschijnlijk nog niet geweest.
In de beperking van thuis zijn, ontstond een enorme vrijheid
Theaterregistratie was natuurlijk ook een optie, maar uiteindelijk kun je daarmee nooit de fysieke ontmoeting evenaren. Het scherm is namelijk altijd dwingend aanwezig en creëert een afstand tussen maker en publiek. Daarnaast kan een bezoeker in de zaal kijken waar hij of zij wil, terwijl op een scherm de regisseur die keuzes voor je maakt. Theater nadoen op een scherm is dus geen optie, want het blijft heel eendimensionaal.
Het mooie aan fysiek theater is dat je binnen de codes en fysieke context van een schouwburg of theater heel gefocust een werk kan creëren. Maar online kan ineens alles. In de beperking van thuis zijn, ontstond een enorme vrijheid. Met het Nite Hotel wilden we die online mogelijkheden juist gebruiken om iets heel nieuws te ontwikkelen. Het Nite Hotel is dan ook geen theater. Het zit tussen gaming, film en interactieve kunst in.
De interactiviteit van het Nite Hotel is hoog, want de makers zijn tijdens het kijken direct te benaderen. Daarbij valt het ons op dat mensen online sneller iets durven te vragen dan in de zaal. Naast de online live shows, hebben we ook verschillende ‘expositieruimtes’ in het hotel. Je kunt als bezoeker door verschillende kamers lopen, waarin telkens een andere danser of acteur een digitaal kunstwerk heeft gemaakt. Het is totaal niet statisch. Je kunt het bijna zien als een locatievoorstelling waarbij je eindeloos van locatie kan veranderen, steeds een andere context.
Zeker in de beginperiode was het makkelijk om publiek naar het Nite Hotel te trekken. De premièreweek van Nite Hotel trok 15.000 bezoekers, waarbij we veel goede reacties kregen op de beleving en gezamenlijkheid. Een kwart van de bezoekers kwam in die eerste fase ook van buiten Nederland. Die eerste maanden was het een volwaardig thuis-alternatief voor veel mensen.
Jonge makers experimenteren graag in ons online hotel
Met de voorboden van een tweede golf, zijn we het concept verder gaan ontwikkelen. Daarbij werden de makers steeds meer leidend: steeds meer makers kwamen naar ons met een samenwerkingsvraag. Het Nite Hotel is dan ook niet alleen voor ons een groot experiment, maar ook de makers – vooral de jongere generatie – experimenteren graag in ons online hotel.
Volgens mij hebben we iets ontwikkelt met veel potentie. Het is een podium dat altijd open kan zijn en een mogelijkheid om ook in deze shit-tijd toch nog op te treden. Het Nite Hotel gaat zeker groeien en zich verder ontwikkelen, dat is wel duidelijk. Zo zijn we aan het kijken of we ons publiek zelf een perspectief kunnen laten kiezen tijdens een voorstelling. We willen graag nog meer interactie inbouwen. En het platform blijft er ook na corona, want we gaan verder met deze nieuwe kunstvorm en dit nieuwe podium.”
De online toekomst van theater
De online initiatieven van het Rietveld Theater en Noord Nederlands Theater/ Club Guy & Roni zijn een groot succes. Daarbij zijn ze allebei een andere weg ingeslagen: daar waar het Rietveld Theater de theaterzaal ziet als grote opnamestudio, zoekt het Noord Nederlands Theater / Club Guy & Roni het juist bij een volledig digitaal podium. De digitale mogelijkheden zijn enorm interessant en bieden een scala aan nieuwe mogelijkheden.
Desondanks zijn beide partijen het erover eens dat de toekomst van theater niet online is. Theater hoor je fysiek te beleven, in gezamenlijkheid, niet achter een beeldscherm. Voor het Rietveld Theater is hun online Thuis Theater dan ook een overbruggingsproject voor de komende periode, waarmee ze theatermakers willen helpen in deze moeilijke tijd. Voor het Noord Nederlands Theater / Club Guy & Roni is het online platform een kunstzinnig laboratorium waar vrijuit geëxperimenteerd kan worden door makers, met een nieuwe kunstvorm en podium als resultaat. Het moet los gezien worden van theater.
Hopelijk kunnen we dus snel weer de zwetende acteurs en actrices zien, horen, ruiken, voelen en proeven. In de zaal. Met een echte bar. En een groot applaus.