Schema’s, draaiboeken en overzichten; voor zover je het leven erin kunt vatten, doet Caroline Bakker (53) – sinds april 2020 zakelijk leider bij Koorbiënnale Haarlem – dat graag. Behalve bij een topconcert, dan gaan alle analyses het raam uit. “Wow, wat gebéurt hier?”
Het is een koude nacht in Londen, november 1940. Hoog boven de stad beginnen talloze Duitse bommen aan hun tocht naar beneden. Op de grond vluchten mensen het metrostelsel in. In de uitgestrekte gangen van de ondergrondse kruipen ze dicht tegen elkaar aan en luisteren gespannen naar de explosies boven hun hoofden. Uren gaan voorbij. En dan, zachtjes, beginnen ze te zingen.
Toen Caroline klein was, vertelde haar vader haar vaak over de oorlog. Hoe de Londenaren de moed erin hielden door op benauwde momenten samen volksliedjes te zingen. Caroline begrijpt goed waarom ze dat deden, net zoals de Italianen in lockdown die elkaar nog niet zo lang geleden troost toezongen vanaf hun balkons. “Koormuziek, gewoon zíngen, raakt mensen enorm direct. Samen zingen is een diep menselijke uiting van verbondenheid.”
“Samen zingen is een diep menselijke uiting van verbondenheid.”
Totaalervaring
Zingen in een groep, ofwel de koor- en vocale muziek waar de Koorbiënnale zich op richt, is dus niet per se iets ‘van vroeger’. Toch associëren veel mensen het woord ‘koor’ met iets oubolligs. Een keurig rijtje in het zwart geklede zangers met grijze haren, liedboekje in de hand. “Dat is precies wat de Koorbiënnale níet wil zijn,” zegt Caroline. Er is dan wel tien eeuwen aan koorrepertoire, de composities die tijdens het tweejaarlijkse festival te horen zijn, gaan van ‘heel oud naar gloednieuw en alles daartussenin’, vertelt ze. “Wat wij willen doen, is het spannend en actueel maken van gezongen voorstellingen. Dat kan door theatrale vormgeving, door nieuwe muziek, met een presentatievorm van vandaag of door samenwerking met hedendaagse artiesten. Je kunt, óók met oude muziekstukken, heel actuele voorstellingen maken die mensen echt bijblijven.”
Met dansers, videobeelden of een bijzonder decor bijvoorbeeld, poppenspelers, acteurs of instrumentalisten. Met die elementen én eeuwenoude of juist eigentijdse koormuziek worden op de Koorbiënnale de meest spectaculaire totaalervaringen opgevoerd. Voor de speciale online concertserie Live from Haarlem in de zomer van 2021 maakte de Amerikaanse componist David Lang het muziekstuk Protect yourself from infection, geïnspireerd op krantenberichten uit 1918 over de Spaanse griep. De teksten bleken behoorlijk actueel voor de huidige pandemie. In Human Requiem (2015), een van de grootste producties van het festival tot nu toe met een choreografie van Sasha Waltz, bewogen de zangers zich tussen het publiek, dat zo werd verrast met het plotseling van alle kanten opklinkend Ein deutsches Requiem van Brahms. De aankomende editie (zomer 2022) toont een grote internationale coproductie van het koor Ars Nova uit Kopenhagen en productiebureau Beth Morrison Projects uit New York. De Chinese componist Huang Ruo maakte in opdracht van de Koorbiënnale bovendien de gloednieuwe compositie Book of Mountains and Seas voor deze productie.
“Je kunt, óók met oude muziekstukken, heel actuele voorstellingen maken die mensen echt bijblijven.”
Koorbiënnale Haarlem is er dus niet alleen voor mensen ‘met een abonnement op het Concertgebouw’, wil Caroline benadrukken. Als het grote publiek toch eens wist hoe groots, ontroerend en verrassend voorstellingen met koormuziek kunnen zijn! In de 20 jaar dat het bestaat is het festival uitgegroeid tot een meerdaags spektakel met vele voorstellingen en meer dan 20.000 bezoekers. Om alles wat de Koorbiënnale te bieden heeft nog beter onder de aandacht te brengen, krijgt het binnenkort een nieuwe naam (‘het woord ‘biënnale’ is toch een beetje elitair’) en look. Als de beleidsplannen worden gehonoreerd door de beoogde fondsen, komt er zelfs een jaarlijks festival. Zo hoopt Caroline de organisatie te versterken en haar ambities te verwezenlijken: zorgen dat samenzang en koormuziek relevant blijven voor deze tijd door het stimuleren van vernieuwende projecten met oude én nieuwe muziekstukken.
Festivalkoor
Nederland is ‘kampioen zingen’, grapt Caroline. “Er zitten meer mensen in een koor dan dat er lid zijn van een voetbalvereniging, wordt wel gezegd.” De koorsector is in elk geval de grootste kunstensector van ons land: er zingen ruim 1,7 miljoen mensen in groepsverband (rapport European Choral Association in 2015). Caroline zingt al van kinds af aan in verschillende amateurkoren en volgt ook veel zangles. Bijna 25 jaar is ze lid van Toonkunstkoor Amsterdam. In de eerste lockdown in 2020 stopt ze – tijdelijk – met zingen. Ze mist het. “Actief met muziek bezig zijn, is een heel andere ervaring dan een cd opzetten of zelfs naar een concert gaan. Het zélf doen is heel leerzaam. En zingen is een fysieke bezigheid, het is een vorm van ademhalen die goed is voor je lijf.”
De Koorbiënnale biedt haar publiek dan ook nadrukkelijk de mogelijkheid om zelf te zingen. Zo is er het Festivalkoor, bestaande uit gevorderde amateurzangers uit Haarlem, dat meezingt in een of twee professionele voorstellingen tijdens het festival. Caroline: “Je repeteert met bekende dirigenten en krijgt bijvoorbeeld een workshop stemvorming van zangers van Cappella Amsterdam of het Nederlands Kamerkoor.” Ook is er een fringefestival, genaamd de Hofjesconcerten, waarbij amateurkoren in de Haarlemse hofjes optreden voor publiek.
“Actief met muziek bezig zijn, is een heel andere ervaring dan een cd opzetten of zelfs naar een concert gaan.”
Organisatie-nerd
Caroline studeerde Klassieke Taal- en Letterkunde en Culturele Studies aan de Universiteit van Amsterdam, nu heeft ze een cv vol muziek. Dat komt zo: in haar studententijd regelt ze als bestuurslid een tournee naar Frankrijk voor haar koor. “Ik ben een organisatie-nerd: regelen, organiseren, schema’s, draaiboeken en overzichten, zorgen dat iedereen weet wat hij moet doen en wanneer – ik vind dat heerlijk.” Na haar afstuderen wordt ze door een koorgenoot gevraagd om in het kleine Polanentheater in Amsterdam tijdelijk vrijwillig productieleider te worden. Vervolgens is haar eerste betaalde baan ook productieleider, nu bij het Nieuw Ensemble, waar ze veel kennis opdoet voor haar verdere carrière. “Zij hebben mij helemaal opgevoed in de hedendaagse muziek en de nieuwe componisten.”
Caroline werkt daarna zes jaar voor Stichting Internationale Culturele Activiteiten (in 2013 opgegaan in DutchCulture, een kennis- en netwerkorganisatie voor internationale culturele samenwerking). In 2006 gaat ze aan de slag bij de Johan Wagenaar Stichting, een organisatie voor nieuwe muziek waar ze vier keer per jaar Dag in de Branding organiseert. Op dit eendaagse festival wordt een brede verscheidenheid aan actuele muziek ten gehore gebracht: van klassieke muziek, jazz en popmuziek, tot opera, elektronische muziek en muziektheater. Caroline maakt bij deze organisatie de overstap van productieleider naar zakelijk leider. “Ik dacht: zoiets heb ik nog nooit gedaan, maar ik wil het graag leren. Het bleek me goed te liggen. Het precieze wat ik heb met draaiboeken, overzichten en schema’s, komt me goed van pas bij de financiële administratie.”
Vanaf 2018 is ze korte tijd (interim) zakelijk leider bij het Nieuw Ensemble, het Nederlands Jeugd Strijkorkest en het Delft Chamber Music Festival. Als Caroline eind 2019 de vacature voor een zakelijk leider van de Koorbiënnale tegenkomt in de nieuwsbrief van Culturele vacatures, is ze niet op zoek naar ander werk. Maar: een vacature bij een muziekfestival, met zowel haar grote liefde koormuziek, zakelijke leiding als haar thuisstad Haarlem als kernwoorden? Die kan ze niet voorbij laten gaan. Sindsdien werkt ze drie dagen per week voor Dag in de Branding, met daarnaast elke twee jaar een piekmoment voor Koorbiënnale Haarlem. Als echte planner heeft ze er geen problemen mee de twee functies te combineren. In een festivaljaar werkt ze in het voorjaar wat meer voor de Koorbiënnale, om die tijd in het najaar weer in te halen bij de Johan Wagenaar Stichting.
Camp Nou
Samen met artistiek leider en oprichter Neil Wallace vormt Caroline de tweekoppige directie van Koorbiënnale Haarlem. Het is een fijne samenwerking waarbij Caroline, hoewel primair verantwoordelijk voor de financiële kant, ook meedenkt over de artistieke keuzes van het festival. Ze mailt Wallace YouTube-linkjes van interessante koren, denkt mee over dwarsverbanden in de programmering en draagt een goede dirigent aan voor het Festivalkoor. Bovendien is Wallace op zijn beurt een goede sparringpartner voor haar financiële planning. “Hij is de enige artistieke man die ik in mijn carrière heb meegemaakt die echt verstand heeft van, en gevoel heeft voor cijfers.”
“Een koor dat zó fantastisch op de toppen van hun kunnen aan het performen is, dat je denkt: wow, wat gebéurt hier?”
Het is erg speciaal dat de wereldtop van de koormuziek voor de Koorbiënnale naar haar thuisstad afreist, vindt Caroline. Een concert van een topkoor is toch een compleet andere ervaring dan een uitvoering van een amateurgezelschap: “Het is als het verschil tussen een voetbalwedstrijd van de plaatselijke club en dat je een keer naar Barcelona mag, in Camp Nou.” Ze let bij zo’n topconcert specifiek op de zangtechniek: hoe doen de vocalisten wat ze doen? Hoewel, voegt ze toe: “Bij de beste concerten vergeet je op die manier te luisteren, omdat de muziek je meesleept en je ontzettend wordt geraakt.” Ze haalt Anthracite Fields (2017) aan, een nieuw werk van componist Julia Wolfe, uitgevoerd door Cappella Amsterdam in het Muziekgebouw. Een ‘bloedstollend mooi, spannend muziekstuk’ waarbij Caroline op het puntje van haar stoel zat dankzij alle onverwachte wendingen, samenklanken en opmerkelijke akkoorden. “Een koor dat zó fantastisch op de toppen van hun kunnen aan het performen is, dat je denkt: wow, wat gebéurt hier?”
Ook ervaren hoe bijzonder koormuziek kan zijn? Koorbiënnale Haarlem vindt deze zomer weer live plaats! Houd de website in de gaten voor de festivaldata en kaarten.
In de rubriek Follow Up geven we gezicht en vervolg aan vacatures waarvoor via onze site is geworven. Heb jij ook een nieuwe baan gevonden via Culturele vacatures en vind je het leuk om mee te doen? Mail naar follow-up@culturele-vacatures.nl!