Al zolang ze als actrice geld verdient, is Tilly Sanichar (37) donateur van CliniClowns – begaan als ze is met het werk van deze organisatie. Sinds deze zomer heeft Tilly zelf een baan als CliniClown en stapt ze in een knalroze jurk met zwarte stippen de ziekenhuizen binnen om jonge patiënten een moment van verlichting te brengen. In deze Follow Up een gesprek met Tilly, die haar rode neus even heeft afgezet.
Verschillende vrienden en oud-collega’s tipten Tilly over de CliniClown-vacature. ‘Het was een goede timing, ik was bijna twee jaar eerder gestopt met werken na burn-out achtige klachten, maar voelde weer ruimte om te gaan werken.’ Na het doorlopen van de uitgebreide sollicitatieprocedure – waarvoor ze ook een filmpje moest insturen dat een indruk gaf van haar spelvaardigheden – en na het succesvol doorlopen van de audities werd ze aangenomen. Vervolgens ging de interne opleiding van start, bestaande uit acht weekenden in de studio in het hoofdkantoor in Amersfoort. Sinds de zomer heeft ze een eigen rooster en is ze zelf aan het spelen. ‘We werken met achttien clowns in de regio Noord-Holland. Er komt steeds nieuwe aanwas bij.’ Momenteel zijn er 90 CliniClowns actief in Nederland.
Snijvlak theater en zorg
Een CliniClown is geen standaard clown, maar een clown die werkt met zieke of gehandicapte kinderen of mensen met dementie in een zorginstelling. De interne opleiding bestaat uit basiskennis, improvisatie-oefeningen en kijkstages. ‘Deze cursus is intensief, maar absoluut onmisbaar.’ Door haar opleiding en achtergrond als actrice was Tilly wel gewend om te improviseren, maar nu doet ze dat op een veel hoger niveau. Hoewel de opleiding clownerie nog bestaat en er clowns zijn die workshops en cursussen geven, is clown een beetje een uitstervend beroep.
Een opleiding voor clowns die op het snijvlak met de zorg werken, bestaat niet. Vandaar dat CliniClowns een eigen interne opleiding aanbiedt, die constant in ontwikkeling is en met de ontwikkelingen in de maatschappij meebeweegt. ‘Wat de CliniClowns-opleiding vooral toevoegt, is dat je met de artistiek leider je eigen clownspersonage ontwikkelt en dat je je personage door middel van casussen in het ziekenhuis plaatst. Mijn clownspersonage is een pittige tante met springerig wild haar, genaamd Stoet. Je leert hoe je contact maakt met je doelgroep. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als een kind je wel kan horen, maar niet kan zien?
Het is één grote improvisatie, want je weet nooit wat je gaat aantreffen
Tilly werkt deze eerste maanden onder andere in het AMC in Amsterdam. ‘Het ziekenhuis is de basis van het werk, hoewel we ook in verzorgingshuizen en op scholen spelen. Het is een goede plek om stevigheid te creëren voor je personage. Je werkt en speelt als duo, zodat je elkaar kunt aanvullen en op elkaar ingespeeld raakt.’ In de ochtend kleedt ze zich in het ziekenhuis om. Stippeljurk en roze gymschoenen aan, wilde haardos touperen. Daarna worden ze door de pedagogisch medewerker ‘ingesproken’. Op welke zalen mogen we wel en niet komen? Welke kinderen zijn er? Hoe oud zijn ze? Waarom zijn ze in het ziekenhuis? Het is niet allemaal even zwaar. Soms brengen we wat vrolijkheid bij een kind dat zijn arm heeft gebroken. Of we gaan naar de KNO-afdeling waar kinderen liggen die buisjes in de oren krijgen of ijsjes uitdelen bij kinderen wiens amandelen zijn geknipt. Op de afdeling oncologie is het een stuk heftiger. Sommige kinderen zijn te ziek om een CliniClown te ontvangen.
Vrolijke noot
Na het ‘inspreken’ met de pedagogisch medewerker gaat de rode neus op en vertrekken ze richting de poli’s, de wachtkamers en de (slaap)zalen. Ze kijken waar ze een vrolijke noot kunnen brengen of contact kunnen maken. ‘Vanochtend gingen we bijvoorbeeld langs bij een peutermeisje op de dagbehandeling, dat we bijna wekelijks tegenkomen. Ze lag stilletjes en moe op bed aan een infuus bij haar moeder. We maakten contact en zongen een liedje voor en over haar en mijn clownsmaatje deed mee met de sambaballen. Je zag aan haar blik dat ze ‘open ging’. Toen ik bellen voor haar ging blazen, ging ze staan en probeerde ze de bellen te pakken. Zo’n ontmoeting duurt maar tien minuten, maar toen we afscheid namen, zag ze er helemaal ontspannen en blij uit.’
Deze week had Tilly ook een ontmoeting met een meervoudig gehandicapt vijfjarig jongetje waarvan ze hadden gehoord dat hij blind en slechthorend was. ‘Toen we met de ukelele en een liedje de kamer binnenstapten, lag hij rustig bij zijn moeder op bed, maar hij probeerde direct te gaan staan en naar ons toe te komen. Je merkte aan hem dat er iets gebeurde. Ondersteund door zijn moeder raakte hij ons aan. Terwijl mijn collega muziek maakte, heb ik met hem gedanst. Toen we weggingen, merkte je dat er iets veranderd was in de sfeer en dat we iets sprankelends achterlieten.’
Foto: Kees van de Veen
Improviseren
Iedere acteur of theatermaker is bezig met wat er om hem heen gebeurt, maar een CliniClown heeft dat in het kwadraat. ‘Je bent doorlopend aan het levelen en aan het checken. Er staat als het ware een groot lemniscaat-teken van oneindigheid tussen jezelf en de ontvanger. Je stelt jezelf volledig open, je bent volledig in het moment en je verzint zo min mogelijk van tevoren. Dat is je basis. Wat komt er op mij af? Hoe reageer ik daarop? Wat stelt je clownsmaatje daar tegenover? Hoe reageert het kind daar weer op? Het is heel fascinerend wat er dan komt. Het mooie is dat er altijd iets is en dat kleine dingen al heel veel kunnen betekenen. Zelfs als er niks is, dan gaat het dáárover. Dat is een van de belangrijkste inzichten die ik opdeed in de interne opleiding en dat geeft rust en zekerheid.’ Als theatermaker vergroot je vaak zaken uit de gewone werkelijkheid uit. Alle facetten van het theater worden gebruikt om tot optimaal contact te komen. ‘Ik had nooit gedacht dat je met een liedje bestaande uit drie woorden, dat ik vanochtend ter plekke verzon, en met bellen blazen zo’n waardevolle ontmoeting kunt hebben.’
Soms heeft een kind geen zin in het bezoek van een clown. Of iemand met dementie zegt afwijzend: Wat doe je hier? ‘Daar moet je natuurlijk wat mee als speler en dat is best lastig. Je moet heel snel omschakelen en het vooral niet op jezelf betrekken.’
Samen met haar clownsmaatje bouwt Tilly als het ware een huis dat er niet is, maar dat ze allebei voor zich zien. ‘Je brengt details tot leven en je zorgt dat het publiek het huis ook ziet groeien.’ De improvisatie van een clown is nóg basaler dan andere improvisaties. Vooraf zijn er geen plannetjes of ideetjes. ‘Je doet het echt samen in het hier en nu.’
Aan het eind van de werkdag drinkt Tilly met haar clownsmaatje een kop koffie en bespreken ze de dag na. Wat ging goed, wat ging minder goed? ‘Dit was toen mijn bedoeling, maar het lukte niet. Hoe heb jij dat ervaren? We proberen open te zijn naar elkaar.’
Impact
‘Het werk is enorm inspirerend werk. Het is echt één grote improvisatie, want je weet nooit wat je gaat aantreffen. En dat is een grote uitdaging.’ ‘Aan het eind van de dag ben ik wel kapot, maar ook heel erg voldaan. Dat is denk ik het grootste verschil met mijn vorige werk: het gevoel dat je impact hebt op mensen. Dat miste ik soms in mijn vorige baan, waardoor ik moeite kreeg met bepaalde praktische zaken die ik vervelend vond en die je in iedere baan kan tegenkomen.’ In haar vorige baan speelde ze als acteur mee in voorstellingen voor tieners, vaak op scholen. De voorstellingen gingen over thema’s als vriendschap, verliefdheid, seksualiteit, internetgebruik en social media. ‘Na afloop deden we ook een nagesprek met de leerlingen. Toch had ik daar niet altijd het gevoel dat we impact hadden op de leerlingen.’
‘Ik vind het heel bijzonder dat CliniClowns bestaat en bijzonder om verbonden te zijn aan CliniClowns. In mijn achterhoofd dacht ik al lange tijd: dát lijkt me gaaf om voor te werken, maar ik twijfelde of ik het zou kunnen. Nu heb ik de sprong gemaakt. Ik had niet gedacht dat ik het personage van een clown zó interessant zou vinden.’
Hier en nu
‘Wat ook mooi is, is dat het heel erg aansluit op waar de wereld nu mee bezig is: mindfulness, in het moment zijn. Het is een uitdaging om dat te creëren; je moet de juiste mindset hebben. Om dit werk goed te kunnen doen, moet je rust voelen in jezelf, durven vertrouwen op wat in het hier en nu aanwezig is, en vertrouwen hebben in je clownsmaatje. Het is mooi om een maatje te hebben waarop je kan terugvallen. Als een vangnet dat je terug de ruimte in kan schieten, waardoor je durft te improviseren.’
Op dit moment richt Tilly zich op het spelen voor kinderen. Komend jaar wil ze graag een instrument leren bespelen, zoals een ukelele of handpiano. ‘Nu heb ik mijn stem en dat is ook prima, maar met een instrument kan je snel een sfeer neerzetten.’ ‘Op de langere termijn zou ik ook graag spelen voor mensen met dementie, maar dat vraagt weer andere kwaliteiten en vind ik nu nog te spannend.’
Toegevoegde waarde
Nu is de cirkel rond. Tilly: ‘Ik vind spelen en acteren heel erg leuk, maar ik ben ooit begonnen met een jaar aan de opleiding dramatherapie, omdat ik ook wilde dat het theaterspel nut zou hebben voor mensen. Achteraf denk ik dat ik te jong was, want ik ben toen geswitcht naar een opleiding als uitvoerend theatermaker. Het is mooi dat ik in deze baan beide achtergronden kan combineren. Het spelen is niet alleen voor de lol of voor de verwondering, maar heeft echt een toegevoegde waarde voor de mensen. Een kind kan weer even in het moment zijn en weer even kind zijn, ook al is er van alles aan de hand.’
In de rubriek Follow Up geven we gezicht en vervolg aan vacatures waarvoor via onze site is geworven. Heb jij ook een nieuwe baan gevonden via Culturele vacatures en vind je het leuk om mee te doen? Mail naar follow-up@culturele-vacatures.nl!