Sinds 2018 is Laurie Cluitmans (36) Conservator Hedendaagse Kunst bij het Centraal Museum in Utrecht. We zoomen in op haar takenpakket en op de tentoonstelling ‘Over de noodzaak van tuinieren’ waaraan ze werkt. We willen weten waarom ze de switch maakte van freelance curator naar de museale wereld. En wat de belangrijkste drive is in haar werk. En wat kan hedendaagse kunst ons bieden in deze tijden? Lees meer in deze Close up.
Jarenlang werkte Laurie als freelance curator voor o.a. de Appel, de Vleeshal en de Hallen naast haar baan bij Galerie Fons Welters. ‘Ik heb altijd nauw samengewerkt met kunstenaars en was gewend in een klein team te opereren, snel te schakelen en me bezig te houden met kortetermijnprojecten voor tentoonstellingsruimtes en galeries.’
‘Ik besloot te solliciteren op deze functie, omdat de baan me de kans bood om ook binnen de museale context ervaring op te doen en met een collectie te werken. Het leek me een leuke uitdaging om daar vanuit mijn niet-museale achtergrond aan bij te dragen. Ik ben redelijk fris en onbevangen de museumwereld ingestapt en denk nog steeds het liefst niet in protocollen e.d. Ik hoopte al langer dat er – met de komst van Bart Rutten als artistiek directeur – weer meer aandacht voor hedendaagse kunst zou komen bij het Centraal Museum.’
Langetermijnprojecten
Laurie vindt het leuk dat de functie zo veelzijdig is. ‘Ik hou me bezig met het maken van tentoonstellingen, het schrijven van teksten, beleidsvorming, maar denk in de tentoonstellingsprojectgroep ook mee over randprogrammering, marketing en educatie. Ik vind het goed om me nu ook te kunnen richten op langetermijnzaken, zoals het uitbouwen van het nieuwe programma De Annex, een plek voor solopresentaties. Een ander belangrijk vraagstuk is hoe we het museum cultureel diverser kunnen maken. Daarnaast is de collectie belangrijk en hou ik me bezig met onderzoek, atelierbezoek, aankopen, ontsluiting en presentatie van de collectie.’
‘Vorig jaar werkte ik samen met kunstenaar Jessica Stockholder aan een presentatie van haar werk in relatie tot de museumcollectie. Het was een speelse en eclectische tentoonstelling – voor mij de eerste grote tentoonstelling bij het museum – waarbij ik de museumcollectie opnieuw heb leren kennen door haar ogen.’
‘Afgelopen twee jaar hebben we onder de hoede van artistiek directeur Bart Rutten een nieuwe visie en verzamelbeleid voor hedendaagse kunst opgesteld. Daaraan draag ik bij vanuit de hedendaagse kunst en doe ik suggesties voor kunstenaars die goed passen in die visie en met wie ik graag zou samenwerken.’
Directe relatie kunst en publiek
Helaas is door corona de tentoonstelling ‘De Tranen van Eros’ nu niet te zien. De tentoonstelling brengt het werk van de Utrechtse surrealist Joop Moesman samen met het werk van vrouwelijke tijdgenoten. ‘Er zijn heel bijzondere bruiklenen samengebracht en een heel team heeft er meer dan een jaar intensief aan gewerkt. We proberen nu met de bruikleengevers te regelen dat de tentoonstelling kan worden verlengd tot half augustus. Voor social media maakte gastcurator Nina Folkertsma filmclips waarin ze uitleg geeft over werken in de tentoonstelling.’
Deze periode werkt Laurie thuis in plaats van aan de Agnietenstraat. ‘Als freelancer heb ik altijd veel thuis gewerkt. In dat op zicht is het niet heel anders en ben ik enigszins gewend om dagenlang thuis te werken. Maar geen sociale contacten hebben met je collega’s en zaken niet face to face in een projectgroep kunnen bespreken is wel een gemis. Thuis kan ik goed en rustig werken aan literatuuronderzoek, fondsaanvragen en het schrijven van teksten. Maar samen brainstormen of een presentatie op zaal voorbereiden is lastiger. Ook mis ik de directe relatie met de kunst en het publiek.’
Opdrachtgeverschap
‘Hedendaagse kunst is nooit weggeweest in het Centraal Museum, maar het is nu weer een van de pijlers van het museum en vergelijkbaar met de andere disciplines: oude kunst, moderne kunst, mode, vormgeving en stadsgeschiedenis. Ik hou me bezig met de levende kunstenaars en actuele ontwikkelingen en mijn collega-conservator moderne kunst richt zich vooral op het moderne werk van kunstenaars die inmiddels geen kunst meer maken.‘
‘Door middel van opdrachtgeverschap en de projectruimte De Annex bieden we kunstenaars een platform om hun werk te presenteren, waarbij er vanuit de hedendaagse kunst vaak een ander, kritisch, perspectief wordt geleverd. Zo heb ik net voor de najaarstentoonstelling ‘De Ommuurde Stad’ – die dit onderwerp vanuit de stadsgeschiedenis belicht – voor De Annex de Palestijnse kunstenaars Basel Abbas en Ruanne Abou-Rahme gevraagd om met hun beeldend werk een actueel perspectief op deze thematiek te brengen.’
‘Ook nodigen we regelmatig kunstenaars uit om vanuit hun subjectieve blik te reflecteren op een actuele gebeurtenis of tentoonstelling. Zo maakte Zachary Formwalt voor de tentoonstelling ‘Dromen in Beton’ een film over Hoog Catharijne. We denken daarbij altijd goed na over de lijntjes en haakjes met de museumcollectie. Zo hebben we recent een film aangekocht van Pauline Curnier Jardin (met Frans Hals Museum). Haar werk vertrekt vaak vanuit folkloristische of religieuze rituelen, die ze in dit geval vanuit een feministisch, speels en kritisch perspectief plaatst. De film sluit mooi aan bij onze collectie religieuze schilderijen.’
Over de noodzaak van tuinieren
Momenteel werkt Laurie aan een grote tentoonstelling ‘Over de noodzaak van tuinieren’ die juni 2021 opent. Dat jaar viert het Centraal Museum dat het 100 jaar is gevestigd in het oude kloostercomplex rond een middeleeuwse tuin. Gebouw en tuin hebben door de eeuwen heen verschillende functies gehad. ‘Bij hedendaagse kunstenaars is er een hernieuwde belangstelling voor de tuin als metafoor. We leven in het Antropoceen, het tijdperk waarin de mens de natuur volledig domineert, met desastreuze gevolgen. Deze belangstelling gaat gepaard met de roep om een nieuw bewustzijn van onze relatie met de aarde.’
De basis voor dit tentoonstellingsplan werd al in 2016 gelegd tijdens een curator in residence project bij CCS Bard in New York. Laurie deed toen onderzoek naar de tuin als bron van inspiratie voor kunstenaars. De tentoonstelling ontleent de titel aan de Huizinga lezing van Gerrit Komrij uit 1990. Komrij signaleert dat in de kunsten de tuin vaak een metafoor voor de samenleving is en dat de tuin-thematiek diepe wortels heeft. Laurie zoomde in op twee heel verschillende tuinen van kunstenaars Derek Jarman en Ian Hamilton Finlay, die ook terugkomen in de tentoonstelling. ‘Ik ben heel blij dat ik nu 1000 m2 tot mijn beschikking heb om deze tentoonstelling met de kunstenaars en projectgroep te maken.’
Vanmiddag heeft Laurie met haar collega conservator oude kunst een selectie van 17e eeuwse bloemstillevens uit de eigen collectie gemaakt. Maar er zal vooral hedendaags werk te zien zijn. ‘Zo komt het thema ecologie veelvuldig voor in kunst van deze tijd. Bijvoorbeeld in de fotoserie Rooted/Unrooted van Henk Wildschut, waarin mensen in vluchtelingenkampen die niks hebben provisorisch een bloementuin aanleggen vanwege de schoonheid of symbolische waarde. Sara Sejin Chang filmde een jaar lang haar eigen volkstuin en brengt groei en verval van de natuur in beeld. Patricia Kaersenhout is uitgenodigd om nieuw werk te maken geïnspireerd door de 17e/18e eeuwse tekeningen van planten en insecten van Maria Sybilla Merian.’
Al heel snel nam de kunst alles over
Leermeesters
Laurie kwam vanuit Roermond naar Amsterdam om aan de UvA communicatiewetenschappen te studeren. ‘Het leek me een brede studie waar ik veel kanten mee uit zou kunnen in mijn latere leven. Na het eerste jaar vond ik het wel erg breed en besloot ik om – eigenlijk als hobby – kunstgeschiedenis als tweede studie erbij te doen.’ In die tijd werd ze ook redacteur voor het tijdschrift Simulacrum en ging ze over kunst schrijven en bij Galerie Fons Welters werken. ‘Al heel snel nam de kunst en kunstgeschiedenis alles over. Ik maakte wel de bachelor communicatie af.’
‘De liefde voor hedendaagse kunst is min of meer bij toeval ontstaan. Ik had een bijbaan nodig om mijn studie te financieren, had interesse in de actualiteit en kwam terecht bij Galerie Fons Welters waar ik aan de slag kon als assistent. Via de galerie en de kunstenaars werd ik de hedendaagse kunst ingezogen. Zowel Fons zelf als de kunstenaars werden mijn leermeesters. Zij lieten me op een andere manier naar kunst kijken, brachten me in contact met andere delen van de kunstwereld, met een brede waaier aan referenties en kunstenaars.’ Uiteindelijk werkte Laurie er tien jaar, o.a. als gallery director en was ze degene die de tentoonstellingen cureerde, maar ook het dagelijks management deed en de contacten met de kunstenaars onderhield en hun belangen behartigde.’
Hoe hedendaagse kunst betekenisvol kan zijn
‘Kunst kan op verschillende manieren tot je spreken. Soms gaat het om pure schoonheid, kunst als een vorm van hoop en troost. Maar vaak ook gaat het om die bijzondere blik op de werkelijkheid die de kunstenaar je geeft. Kunst is zo verweven met mijn leven. Je zou kunnen zeggen dat er een sluier over onze werkelijkheid ligt. Kunst tilt het tipje van die sluier op, waardoor je de werkelijkheid opeens heel anders en echter ziet.
Op dit moment gaat het veel over het kritisch kijken naar de kunstcanon die lange tijd eenzijdig tot stand is gekomen. Er wordt nu veel breder gekeken en diversiteit in achtergrond en cultuur is van groot belang. Je ziet ook veel herwaardering voor kunstenaars die lange tijd niet bij het grote publiek bekend waren. Het is nu nog te vroeg om hier iets over te zeggen, maar ik ben erg benieuwd wat de coronacrisis voor invloed gaat hebben op de zeitgeist en de kunst.
Ik moet eerlijk bekennen dat het gros van mijn leven bestaat uit kunst: het werk voor het museum, bezoeken van tentoonstellingen en openingen, adviseren, lezen en schrijven over kunst. En ook theater- en filmbezoek staan doorgaans in het teken van kunst. Nu ik een dochtertje heb van drie maanden wordt er wel iets meer balans in het leven gebracht. Maar veel vrienden zijn ofwel kunstenaar ofwel curator. Zelfs tijdens de kraambezoeken ging het regelmatig over kunst.
Ik vind het heel erg leuk om met kunstenaars te werken. Dat is de grootste drijfveer in mijn werk. Elke kunstenaar kijkt en denkt op zijn eigen manier, laat zich vaak inspireren door denkers en geeft zo zijn eigen draai aan de werkelijkheid en schept een eigen universum.
Kijken naar kunst is een kritisch en nadenkend kijken naar wat er achter de dingen schuilgaat. Ik denk dat veel mensen op dit moment troost en hoop putten uit kunst en cultuur.’
De meeste mensen in de cultuursector werken vanuit een grote passie voor hun beroep. Het zijn vaak bijzondere beroepen. In onze rubriek Close Up zoeken we uit wat deze beroepen inhouden.