Wat ooit begon als een zeven meter diepe kuil, is inmiddels uitgegroeid tot een nieuwe culturele hotspot van Utrecht. Berlijnplein is een diverse culturele ontmoetingsplek in het hart van Leidsche Rijn met kunst, cultuur, studio’s, innovatie, picknicktafels, workshops en tal van evenementen. Stadslab RAUM was de eerste pleingenoot en begon in 2017 met het bieden van een afwisselend cultureel publieksprogramma rondom het thema ‘De Toekomst van de Stad’. Al snel volgden meer (culturele) partners.
Berlijnplein is een fluïde geheel, dat in 2025 doorgegroeid zal zijn tot een levendig cultuurcluster in nieuw gerealiseerde, circulaire gebouwen. Dat cultuurcluster gaat maar liefst 9.200 vierkante meter beslaan. De Gemeente Utrecht is opdrachtgever en aanjager van Berlijnplein en heeft 45,2 miljoen euro begroot voor het totale project.
De komende tijd laat Berlijnplein je via hun blog kennismaken met de verschillende innovaties op het plein: van vernieuwingen in cultuur tot innovaties in ontwerp van de nieuwbouw. Culturele vacatures publiceert hieronder een blog over continue vernieuwing van de organisaties. Wil je meer lezen over Berlijnplein? Klik dan hier.
Hoe blijf je je als organisatie continue vernieuwen? Hoe draagt Berlijnplein bij aan deze vernieuwing? Samenwerkingen tussen organisaties en interdisciplinair werken leiden tot vernieuwingen in de eigen organisatie en in de organisatie van het geheel. Dit soort samenwerking is niet vanzelfsprekend, het vraagt veel van organisaties, maar levert ook veel op.
Voor Kayan Tang van hiphop dansgroep IRC klopt de term vernieuwing wel maar ook weer niet. “Wij kijken naar karaktereigenschappen van dansers en op basis daarvan trekken we mensen aan. Dus niet op basis van opleiding of ervaring maar of iemand nieuwsgierig is en open staat. In hiphop geldt een basisprincipe each one teach one. Je geeft wat je kan door aan de volgende met het idee dat die ook weer doorgeeft wat hij/zij kan. In dat principe zit een continue vernieuwing. Bij hiphop gaat het om het uniek zijn in je eigen dansstijl. Iedere danser heeft weer eigen basisprincipes maar door een extra krulling of andere accenten in je beweging maak je als het ware een eigen aantekening. Dus mede door anderen vind je vernieuwing.”
IRC organiseert dansevenementen in onder andere schouwburgen. De evenementen bestaan uit korte voorstellingen en een battle element. Na afloop kunnen mensen zelf gaan dansen. “Het is een manier om je eigen vaardigheid door te geven. Het is een niet traditionele manier van maken. Door deze manier van organiseren is vernieuwing inherent aan alles bij dansgroep IRC. De nieuwe lichting schopt weer tegen de gevestigde orde. Dat principe omarmen we bij hiphop.”
Direct naast Berlijnplein liggen de Werfkelders. In afwachting van de nieuwe gebouwen zijn hier dansgroepen IRC en 155 gevestigd. Beide zijn vers toegetreden in het subsidiebestel. Tang: “Dit is het tweede jaar binnen het Kunstenplan. We zijn onze organisatie aan het opbouwen en aan het aftasten welke invloeden van buiten we willen toelaten. We willen eerst de fundatie op orde hebben voor we kunnen uitbreiden.”
De nieuwe lichting schopt weer tegen de gevestigde orde. Dat principe omarmen we bij hiphop
Voortdurend anders
Dat is anders bij de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Het is de grootste kunsthogeschool van Europa met 4.000 studenten en 900 collega’s. Op Berlijnplein moeten cultuur, onderwijs, maatschappelijke en creatieve ondernemers de stad met de samenleving verbinden. De koppeling tussen al deze sectoren maakt Berlijnplein uniek. Het biedt mogelijkheden voor kruisbestuiving, nieuwe en spannende samenwerkingen. Relatiemanager Jitkse Hirs: “Het onderwijs is een omgeving waarin voortdurend ontwikkelingen zijn en in continue afstemming met de maatschappij. Met ieder jaar een nieuwe lichting studenten. Daarnaast staan de docenten zelf ook in het werkveld. Je kunt zeggen dat vanuit onze corebusiness, onderwijs maken, er altijd beweging is.”
Voor de HKU is de onderlinge uitwisseling een levensgroot onderdeel van elke relatie die ze aangaan. Hirs weet dat studenten op dit moment heel veel vrijheid hebben om zelf met voorstellen en projecten te komen. Het is afwisselend kennis brengen en kennis toetsen. HKU krijgt een satellietlocatie op het plein. “Op het moment dat we onderdeel worden van de community op Berlijnplein, zal dat nog veel meer gebeuren. Wat het precies gaat betekenen is nog een zoektocht.”
Een derde blauwdruk voor vernieuwende samenwerking vertelt Natascha Linssen van Jonge Honden, een junior adviesbureau uit Utrecht. Het bedrijf is opgericht in 2000 en heeft ongeveer 40 werknemers. Het oorspronkelijke idee geldt nog steeds, weet Linssen. “Je werkt bij ons in principe voor drie jaar in loondienst. Wie graag wil ondernemen binnen Jonge Honden kan daarna nog vier jaar door. Zo bestaan we uit allerlei kleine bedrijven die worden gerund door een aantal ondernemers. We zijn een platte organisatie, zonder directeuren. Hoewel de organisatie ruim twintig jaar bestaat, blijven de mensen die er werken dus jong. Het bedrijf vernieuwt zichzelf zo steeds opnieuw. Dit organisatiemodel past goed bij wat de ambitie is op Berlijnplein. Continue vernieuwing komt voort uit de ambitie om als cultuurcluster steeds relevant te blijven, te anticiperen en voorop te lopen in de maatschappelijke en culturele ontwikkelingen. Hirs vult aan: “Het business model van Jonge Honden is een mooi voorbeeld hoe je als organisatie steeds bij de tijd blijft door verjonging en ondernemerschap.”
Alle ballen omhoog
Dansgroep IRC is al gevestigd op een tijdelijke locatie op Berlijnplein. Kayan vindt dat ze zich tot heel veel zaken moeten verhouden. “We zijn een eigen organisatie aan het ontwikkelen. En we zitten in een nieuw danshuis met twee andere dansgezelschappen, Shifft en 155. Allemaal nieuwe toetreders tot het Kunstenplan. Daarnaast zijn we als danshuis verbonden aan Berlijnplein. Veel nieuwe samenwerkingen dus, die druk voel ik wel. Je hebt het belang van het oprichten van je eigen toko en de druk dat je iets moet gaan doen met je nieuwe omgeving. We probeer alle ballen omhoog te houden.”
Tang is blij als ze de eerste beleidsperiode achter de rug hebben. “Als de organisatie staat. Daarna kunnen we het hebben over externe belangen. Als jonge organisatie wil je iedereen pleasen en tegemoet komen. Soms denk ik wel eens, is het allemaal tegelijk mogelijk?”
Overtreffende trap van verbinding
Hirs herkent de complexiteit die zit in verhouden met de verschillende zaken die spelen in de nieuwe samenwerkingen. HKU wil hieraan deelnemen omdat het een spannende plek is. “Ook wij moeten ons, net als IRC, bezighouden met het programma van eisen voor de nieuwbouw, met de inhoud van het programma en met andere partijen. Het duurde voor mij ook even om te weten waar ik in terecht ben gekomen. Er zijn heel veel mogelijkheden. Het is hier wel de overtreffende trap qua verbindingen en qua vragen die aan mij worden gesteld.”
Het duurde voor mij even om te weten waar ik in terecht ben gekomen
Tang, Hirs en Linssen vinden het belangrijk om elkaar beter te leren kennen en elkaar te prikkelen. “Bij het experiment hoort falen.” Ze ervaren allen het samenwerken als een onderzoek. Een opvatting die goed past bij de manier waarop Berlijnplein is begonnen en zich ontwikkelt.
Gedwongen anders te kijken
“Het feit dat je hier dingen op je bord krijgt waar je nog nooit mee te maken hebt gehad, dwingt je om anders te kijken”, zegt Tang. “Je wordt geplaatst in iets nieuws. Het is zoals in Star Trek met een warp zone: je bent ineens in een geheel nieuwe wereld.” Ze gebruikt bewust het woord vernieuwen niet. “Het is constant anders. De jongens zijn begonnen in een winkelcentrum in Nieuwegein. Op het plein. Daar was en is iedereen welkom. Als je vraagt of je iets kan uitproberen, komt er iemand naar je toe en leert het je. En zo gaat het door. Je zet je voet net even anders en je hebt een eigen stijl ontwikkeld. Iedereen vindt het te gek.”
Geven van inspiratie
Alle drie zien ze dat op Berlijnplein iets gebeurt dat heel bijzonder is. Een bundeling van organisaties met hele diverse achtergronden en ervaringen, sommigen nog jong en nieuw, anderen met al veel ervaring. “Het is samenwerken vanuit het creatieve brein. Je geeft als het ware inspiratie. In plaats van denken in vastomlijnde kaders en van daaruit te gaan samenwerken,” vat Hirsch samen.
Alle organisaties op Berlijnplein zijn onderhevig aan andere structuren en systemen zoals subsidies en fondsen. “Er zijn duidelijk verschillende belangen en er is soms weerstand”, weet Hirs. “Tegelijkertijd, met onderwijs moet je mooie verbindingen kunnen maken en met de juiste partners in gesprek kunnen gaan. Samenwerken is waarom we onderdeel van Berlijnplein willen zijn. De meeste Schools op de HKU willen die verbinding met partners in de omgeving en de ruimte voor het experiment. Ze willen naar buiten kunnen lopen en mensen van andere organisaties tegenkomen. Ook willen ze fysiek uiting kunnen geven aan wat ze bedacht en ontwikkeld hebben.”
Het is samenwerken vanuit het creatieve brein
Ze vinden het alle drie heel tof dat iedereen mee mag denken over hun plek op het plein, zowel over de nieuwbouw als programmatisch. Voor Linssen is het nodig dat “we, na de coronaperiode, allemaal een jaar een programma hebben gedraaid. Dat we aan elkaar hebben kunnen snuffelen. Nu gaan we nog van sessie naar sessie, maar straks gaan we het continue in de praktijk ervaren.”
Kayan Tang is zakelijk leider bij IRC, een hiphop dansgezelschap. IRC zit samen met 155 in de Werfkelders bij Berlijnplein. IRC, 155 en Shifft vormen samen Het Danshuis. Het Danshuis komt straks in de nieuwbouw op Berlijnplein.
Natascha Linssen is adviseur en ondernemer bij Jonge Honden uit Utrecht. Naast het runnen van haar eigen team met haar compagnon Derk Visser, werkt ze als adviseur en aanjager duurzaamheid bij de politie, en borgt ze als onderzoeker de kennis van broedplaatsontwikkeling voor de stedelijke regio Utrecht. Jonge Honden vernieuwt snel en ziet in Berlijnplein een Living Lab waar de jonge honden hun opgedane kennis kunnen komen brengen en experimenteren met alle betrokkenen rondom Berlijnplein. Een plek om van elkaar te leren, maar ook te acteren en handelsperspectief te bieden bij eenieder die geraakt wordt door de maatschappelijke vraagstukken van de toekomst van de stad.
Jitske Hirs is relatiemanager bij HKU. Zij verbindt de buitenwereld met de HKU en de HKU met de buitenwereld. Ze is voortdurend op zoek naar samenwerkingsmogelijkheden. HKU heeft plannen om straks een satellietlocatie te hebben op Berlijnplein en hier onderwijs te gaan maken. Voor HKU is Berlijnplein een interessante nieuwe plek in de stad waar samen met andere organisaties, de wijk en de gemeente mooie inhoudelijke samenwerkingen tot stand kunnen komen die gaan over de toekomst van de stad en vele andere maatschappelijke uitdagingen.